هدف از جنرالیزه داده های مکانی چیست ؟
ما در دنیای پیرامون خود میتوانیم بینهایت اطلاعات شامل عوارض و پدیدههای جغرافیایی را مشاهده کنیم که بخشی از این عوارض و پدیدهها مستقیماً قابل رویت بوده، و بخشی دیگر از عوارض و پدیدهها مستقیماً قابل مشاهده نیستند و بصورت غیرمستقیم و با استفاده از روشهایی، قابل درک هستند.
چنانچه بخواهیم تمامی این اطلاعات و یا قسمتی از آنها را روی نقشه نمایش دهیم، نمیتوانیم تمامی جزئیات مربوط به این اطلاعات را روی نقشه نمایش دهیم. زیرا ما محدود به یکسری شروط و قیود در تهیه نقشه میباشیم که مهمترین آنها خوانا و گویا بودن نقشه است.
بنابراین باید تصمیم گرفت چه چیزی را لازم است نمایش دهیم و چه چیزی باید حذف شود. این انتخاب به عبارت ساده جنرالیزه نامیده میشود.
بهعبارت دیگر میتوان عمل جنرالیزه را بصورت زیر تعریف نمود :
“جنرالیزه عبارت است از تحدید و انتخاب عوارض و اطلاعات نقشة مبنا، برای حفظ گویایی و خوانایی نقشه ی بدست آمده از آن.”
درفرایند جنرالیزه، خوانایی و گویایی نقشه، عامل اصلی کنترل جنرالیزه میباشد. هرچه فضایی که برای نمایش اطلاعات در روی نقشه وجود دارد بیشتر باشد، این عامل کنترل، کمتر بنظر میآید. بنابراین میتوان بهوضوح گفت که جنرالیزه کردن اطلاعات مستقیماً با مقیاس نقشه ارتباط دارد.
هرچه مقیاس نقشه کوچکتر باشد، جهت حفظ خوانایی و گویایی نقشه مجبور به جنرالیزه بیشتر جزئیات عوارض و اطلاعات میباشیم. برای اینکه عمل جنرالیزه به نحو احسن انجام گیرد، بگونهای که خوانایی و گویایی نقشه حفظ شود، علاوه بر رعایت قواعد و اصول کارتوگرافی، دانش و تجربه کارتوگرافی نیز لازم و ضروری میباشد.
بسیاری از افراد بدلیل عدم اطلاع از علم کارتوگرافی، جنرالیزه را تنها حذف اطلاعات میدانند، در صورتیکه جنرالیزه تنها شامل حذف اطلاعات نبوده و خود دربرگیرنده موارد ذیل میباشد :
– ازآنجائیکه نقشه تصویر خلاصه شدهای از سطح زمین در مقیاس کوچکتر میباشد، لذا بدلیل کافینبودن فضای خالی، امکان نمایش همة عوارض موجود در روی سطح زمین وجود ندارد، لذا میبایست عوارض مناسب با هدف و موضوع نقشه را انتخاب نمود ( انتخاب ) . بالطبع با انتخاب این عوارض، تعدادی از عوارض جهت جلوگیری از شلوغی نقشه و خوانا و گویا نمودن نقشه حذف میگردند ( حذف ).
– همچنین بدلیل اینکه با توجه به مقیاس نقشه نمیتوان تمامی جزئیات عوارض را نمایش داد، لذا لازم است تا عوارض بر روی نقشه بصورت ساده نمایش داده شوند، بگونهای که اولاً خصوصیت و شکل اصلی عارضه و ثانیاً تعادل و هماهنگی بین عوارض مجاور حفظ شود ( ساده کردن ).
– هنگامیکه دستهای از عوارض مشابه با فاصلة کمی درکنار هم قرار گرفته باشند، میتوان این فاصلهها را با یکیکردن عوارض بصورت سادهتر نمایش داد ( ترکیب ).
– برخی از عوارض در اثر کوچکشدن مقیاس وضوح و اهمیت خود را از دست میدهند. برای اینکه این عوارض اهمیت خود را بدست آورند، لازم است تا این عوارض بزرگتر از اندازۀ واقعی خود نمایش داده شوند ( بزرگنمایی ). این عمل بر روی عوارض مجاور نیز اثر گذاشته و جهت جلوگیری از تداخل عوارض، حفظ ارتباط عوارض و خصوصیات شکل منطقه، لازم است عوارض مجاور از موقعیت اصلی خود جابجا گردند ( جابجایی ).
– دراثر کوچکشدن مقیاس، تمامی عوارض را نمیتوان با ابعاد واقعی آنها نمایش داد. برای برخی از عوارض که اهمیت آنها زیاد است، میتوان عمل بزرگنمایی را انجام داد. لیکن برای برخی از عوارض بدلیل عدم وجود فضای کافی و جهت جلوگیری از تداخل عوارض و حصول خوانا بودن نقشه، لازم است علائم و نمادهایی را برای نمایش این عوارض انتخاب نمود ( انتخاب علائم و نمادها )، بگونهای که این نماد به شکل واقعی عارضه نزدیک باشد.
مفهوم اصلی نماد یا علامت، یک مفهوم کلی و پیچیده میباشد. زیرا که هر نمایشی از خطوط و سطوح را میتوان یک نماد در نظر گرفت اما در این مورد منظور زمانی است که نمایش عارضه واقعی در روی سطح زمین به صورت نقطهای در نقشه نمایش داده میشود.
– همچنین با کوچک شدن مقیاس نقشه، امکان نمایش تمامی تقسیمات و طبقات داخل عوارض در روی نقشه وجود ندارد و لازم است طبقهبندی و تقسیمات عوارض را با توجه به طبیعت و خصوصیات عوارض تغییر داد ( طبقه بندی عوارض ).
یکی از صاحبنظران علم کارتوگرافی میگوید:
” تنها کسی که تسلط کافی بر موضوع داشته و بتواند آنچه را که در مغزش بصورت ایدهآل نقش بسته به صورت ایدهآل خلق کند، توان ارائه یک جنرالیزه خوب را دارد.”
به هر حال مهم است که بدانیم چه وقت، کجا و چگونه جنرالیزه کنیم. برای حصول یک جنرالیزه مطلوب، رعایت یکسری شرایط برای نقشه ضروری میباشد که عبارتند از :
– حفظ خصوصیات نقشه
– حفظ اطلاعات ( اهمیت عوارض )
– تعادل و هماهنگی بین اطلاعات در نقشه نهایی
* در پایان شایسته است که از سرکار خانم ها ساداتی و سعیدی مهر که برای تهیه این نوشته ما را یاری کرده اند، تشکر و قدردانی نماییم.