نقشه : تصویری قائم از عوارض روی زمین
نقشه تصویر نقاط و عوارض روی زمین در سیستم قائم یا نسبتی کوچکتر ( مقیاس ) بر روی یک صفحه افقی می باشد. از نگاه دیگر میتوان گفت که : ” نقشهها نمایش های گرافیکی هستند که درک مکانی اشیاء، مفاهیم، شرایط ، فرآیند ها، یا وقایع در جهان واقعی را تسهیل می نمایند.“ برای نمایش این عوارض روی زمین از یک سری علائم قراردادی نیز استفاده می شود.
نقشه ابزاری است که عوارض مرئی و نامرئی سطح زمین را با دقت هندسی در یک مقیاس کوچکتر نسبت به سطح زمین، نمایش میدهد.
مقصود از عوارض مرئی، پستی و بلندیها، شهرها، جاده ها و نظایر آنها است و هدف از عوارض نامرئی آن قسمت از اطلاعات است که بطور عینی بر روی زمین نمیتوان مشاهده نمود؛ مانند منحنی میزان و اسامی مناطق مختلف.
موسسات تهیه نقشه در دنیا به سازمانهای کارتوگرافی و یا اصطلاحاً به نقشه برداری معروفند. واضح است که برای امر اساسی و مهمی چون نقشه، احتیاج به تکنیک و تکنولوژی حساب شده ای است. در کشور ما نیز سازمان نقشهبرداری کشور متولی امر تهیه نقشه های مختلف در سطح ملی است.
نقشه ای که قرار است مبنای مطالعات برای اجرای پروژه های مختلف و تحلیلهای مکانی قرار گیرد، باید دقیق و درست باشد. اطلاعات موجود در آن به راحتی قابل فهم همگان بوده و به راحتی قابل فهم همگان بوده و به آسانی خوانده شود.
نقشه به عنوان یک زبان
همان طوری که انسان برای بیان خواسته های خود و نیز ارتباط با سایر همنوعان خود از تکلم استفاده مینماید، نقشه هم به مثابه یک زبان، وسیله بیان مفاهیم و افکار کارتوگراف است. نقشهها به عنوان وسایل ارتباطی میتوانند پیامهایی را از اشخاص مختلف (کارتوگراف ها) به گروه یا افرادی دیگر انتقال دهند. به همین دلیل هدف یک کارتوگراف، همواره استفاده از امکانات مختلف برای انتقال این پیام ها به بهترین وجه میباشد.
طبقه بندی نقشهها
نقشهها انواع مختلفی دارند و میتوان براساس کاربردی که دارند و محتوایی که درون آنها به نمایش درآمده تقسیم بندی شوند. طبقه بندی نقشهها کار چندان آسانی نیست و کارشناسان کارتوگرافی در این زمینه دارای عقائد گوناگونی هستند.
گرچه تعداد طبقه بندی ها قابل ملاحظه است، اما به اجمال سه طبقه بندی کلی که برای نقشهها وجود دارد خدمتتان تقدیم میکنیم:
1- طبقه بندی بر اساس کاربرد
نقشه
– نمایش دهنده عوارض عمومی زمین هستند
– دقت هندسی بالایی دارند
– برای مطالعات عمومی و شناسایی عوارض استفاده میشوند
چارت
– اطلاعاتی نظیر مسیر کشتی ها و هواپیما ها را شامل میشوند.
– در ناوبری هوایی و دریایی مورد استفاده قرار میگیرند.
– اطلاعات موجود در آنها حاوی منحنی های عمق آب، علائم دریایی و مسیر کشتی ها و … میباشد.
– حجم اطلاعات موجود در آنها کمتر از نقشه های توپوگرافی است، ولی دقت آنها به دلیل اهمیت بالایی که دارند، بسیار است.
– به علت معدود بودن اطلاعات در آنها طراحی و هنر کارتوگرافی در آنها از اهمیت بالایی برخوردار نیست.
پلان
– بزرگ مقیاس بوده و از مناطق و عوارض شهری، مسکونی تهیه میگردند.
– دقت هندسی خیلی زیادی دارند.
– طراحی کارتوگرافی در پلان ها چندان اهمیتی ندارد.
– اجرای عملیات عمرانی، برنامه ریزی شهری و … برپایه این نقشهها شکل میگیرند.
2- طبقه بندی بر اساس محتوا
نقشههای عمومی
اینگونه از نقشهها تاکیدی بر روی عوارض خاص ندارند و هیچ طبقه ای از عوارض منحصراً مورد تاکید قرار نمیگیرند.
انواع نقشههای عمومی عبارتند از :
1- توپوگرافی یا پوششی
– نقشههای مبنا برای پروژه های عمرانی و برنامه ریزی ها
– کلیه عوارض طبیعی و انسانی در آنها آورده میشود.
– میتوانند بزرگ مقیاس و یا متوسط مقیاس باشند.
2- پلانوگرافیک
– نقشههای مسطحاتی را شامل میشوند.
– همانند توپوگرافی هستند اما اطلاعات ارتفاعی ندارند.
3- نقشه کشورها و قاره ها
– سطوح بسیار وسیعی را به نسبت سایر نقشهها پوشش میدهند
– برای مقاصد آموزشی از آنها استفاده میگردد.
– کوچک مقیاس هستند.
– اینگونه نقشهها را نقشههای جغرافیایی نیز مینامند.
نقشههای موضوعی
– کاربری اراضی : زمین های مزروعی، بایر، جنگلها، مراتع و …
– راهها : بزرگراه، آزادراه، راههای اصلی و فرعی، راه آهن
– پوشش گیاهی : انواع جنگل، پراکندگی مراتع و …
– جهانگردی و توریستی : راهها، نقاط تاریخی و …
– کاداستر یا ثبتی : ثبت مالکیتها، کارهای مالیاتی
– هیدرولوژی : دریاچه ها، رودخانه ها، چاهها
– علوم مختلف : زمین شناسی، هواشناسی
3- طبقه بندی نقشهها از نظر مقیاس
1- نقشههای خيلي خیلی بزرگ مقياس كه مقياس آنها تا 1:50 می باشد و معمولاً برای نقشه های جزئیات به کار می رود .
2- نقشههای خیلی بزرگ مقياس كه مقياس آنها بین 1:100 تا 1:500 است كه معمولاً پلان ها دارای این مقیاس می باشند .
3- نقشههای بزرگ مقیاس که مقیاس آن ها بین 1:500 تا 1:10000 است که نقشههای مهندسی و اجرایی و ثبتی را شامل می شود .
4- نقشههای متوسط مقیاس که مقیاس آن ها بین 1:10000 تا 1:50000 است . کاربرد آن نیز بیشتر در نشان دادن عوارض زمین ( توپوگرافی ) است .
5- نقشههای کوچک مقیاس که مقیاس آن ها بین 1:50000 تا 1:250000 می باشد .
6- نقشههای خیلی کوچک مقیاس که مقیاس آن ها 1:250000 و بعد از آن می باشد که معمولاً به آن ها اطلس یا نقشههای جغرافیایی می گویند.
سه نوع از رایج ترین نقشهها
1- نقشههای موضوعی
این نقشهها موضوع خاص و روابط و توزیع های جغرافیایی آنها را نمایش می دهند، از قبیل: پیش بینی وضع آب و هوا، نتایج انتخابات، فقر، انواع خاک و گسترش یک ویروس
2- نقشههای توپوگرافی
این نقشهها مشخصه های فیزیکی زمین در یک منطقه و تغییرات ساخته شده در آن سرزمین را نشان می دهند.
3- نقشههای کاداستر
این نقشهها تقسیم بندی زمین به املاک و داراییهایی شامل زمین و تمام حقوق ملحق به زمین را که به صورت حق مالکیت ساختمانها، کشاورزی، معدن و گاهی اوقات انواع اصلاحات ساخت و ساز میباشند نشان میدهند.
علائم قرار دادی نقشه
بعضي از عوارض وقتي به مقیاس تبديل مي شوند، کمتر از 0.2 میلیمتر می شوند و قابل انتقال به روی نقشه نخواهند بود. مثلا چاه يا رشته قنات به قطر دو متر وقتی روي نقشه يك ده هزارم منتقل شوند ، برابر 0.2 ميلي متر می شوند كه قابل انتقال روي نقشه نخواهد بود.
بنابراين از يك سري علائم به نام علائم قراردادی براي نمايش آنها استفاده مي شود.
طبقه بندی علائم قراردادی
1- علائم قراردادی حقیقی
– نقطه ای : مسجد، کلیسا، فرودگاه، چشمه، …
– خطی : رودخانه، کانال، راه، راه آهن، خطوط انتقال نیرو، …
– سطحی : جنگل، مزارع، شنزار، …
2- علائم قراردادی مجازی
– نقطه ای: نماد شمال
– خطی: مرز استانها یا شهرها، مسیر های هوایی و دریایی، …
– سطحی: پهنه بندی آب و هوا، بارش، …