مقیاس نقشه چیست

تقریباً تمام منابع داده های مکانی ازجمله نقشه ها، کوچکتر از واقعیتی هستند که سعی در ارائه آن دارند. مقیاس نقشه نشان دهنده آن است که یک نقشه چقدر از اندازه واقعی کوچکتر است. در بسیاری موارد نقشه ها را براساس مقیاس آنها طبقه بندی و نامگذاری می کنند. برای مثال به نقشه هایی مانند نقشه های یک میلیونیم کشور، کوچک مقیاس میگویند. همچنین نقشه هایی مانند نقشه یو تی ام و نقشه های شهری را بزرگ مقیاس می نامند.

مقیاس نقشه چیست

مقیاس، همان نسبت فاصله یا اندازه یک جسم بر روی نقشه، به مسافت یا اندازه مرتبط با آن جسم بر روی زمین است.

تعاریف متفاوتی با توجه به بزرگنمایی یا سطح ساده سازی که پدیده در آن واقع است، درک میشود یا مشاهده می شود، ارائه شده است. مقیاس را می توان به سه روش مختلف بیان کرد:

• تناسبی
• توضیحی
• نموداری

مقیاس تناسبی

نمونه های مقیاس تناسبی عبارتند از 1:5000 و 1:100000 . در مقیاس 1:5000 خط یک میلیمتری بر روی نقشه، خطی 5000 میلیمتری (5 متری) بر روی زمین را نشان میدهد، به همین ترتیب خطی یک متری روی نقشه، خطی 5000 متری (5 کیلومتری) بر روی زمین را نشان خواهد داد. دقت کنید که هنگام تبدیل، واحدها را یکسان در نظر گرفتیم.

مقیاس را در واقع بصورت یک کسر میتوان در نظر گرفت که همواره صورت کسر برابر عدد یک، و مخرج کسر آن عددی رند است. به عددی که در مخرج کسر قرار میگیرد، عدد مقیاس میگویند. هرچه عدد مقیاس بزرگتر باشد نشان دنده آن است که عوارض روی نقشه با ضریب بالاتری کوچک شده و ترسیم شده اند.

مقیاس توضیحی

مقیاس توضیحی مقیاس را در قالب کلمات نشان میدهد. برای نمونه، “1 سانتیمتر نشان دهنده 50 متر است” مفهومی را در ذهن تداعی میکند که معادل مقیاس تناسبی 1:5000 میباشد.

مقیاس نموداری

هدف از مقیاس نموداری یا خطی معمولاً نمایش فواصل بصورت بصری است. مقیاسهای نموداری غالباً در نقشه های رایانه ای مورد استفاده قرار میگیرند و تا جایی کارایی دارند که تغییرات مقیاس سریعاً از سوی کاربر تعیین میگردد و کاربر میخواهد با بزرگنمایی، مقیاس را نیز تغییر دهد. در چنین مواردی محاسبه دوباره مقیاس زمان بر است و تناسب های حاصل ( که گاهی نیز اعداد رندی نیستند) به سختی قابل تفسیر خواهند بود. ترسیم مجدد مقیاس نموداری متناسب با نقشه نسبتاً ساده تر و قابل درک تر است. به هرحال، غالباً میتوان در سیستمهای اطلاعات مکانی(GIS) مقیاس را با استفاده از نمادسازی تناسبی نشان داد.

نقشه های توپوگرافی استاندارد، نمونه هایی از مقیاس توضیحی، تناسبی و نموداری را شامل میشوند. باید توجه داشت که نقشه های کوچک مقیاس (برای نمونه 1:250000 یا 1:1000000) آنهایی هستند که نواحی بزرگ را تحت پوشش قرار میدهند و در مقابل نقشه های بزرگ مقیاس (برای نمونه 1:10000 یا 1:25000) نواحی کوچک را تحت پوشش قرار میدهند و میزان گسترده ای از جزئیات را فرا میگیرند. در صورت وجود داده های مورد استفاده در GIS، مانند عکسهای هوایی یا تصاویر ماهواره ای، مقیاس فوراً قابل مشاهده نیست و تنها به وسیله محاسبه از سوی کاربر به دست می آید. همچنین مقیاس هنگام به کارگیری عوارض مکانی (نقاط، خطوط و سطوح) برای ارائه انواع دوبعدی ساده سازی شده ی عوارض جهان واقعی، حائز اهمیت است.

پاسخ به چند سوال در خصوص مقیاس نقشه

سوال1 : فرض کنید ما دو نقشه داریم. در نقشه اول دیواری وجود دارد که طول آن روی زمین 10 متر است و روی نقشه اندازه آن 1 میلیمتر است. در نقشه دوم روی کاغذ نقشه، طول دیوار 100 سانت نوشته شده و با خط کش یک سانت می باشد. آیا مقیاس در حالت اول و دوم برابر می شود؟

پاسخ: در اینگونه موارد مقیاس برابر است با طول روی نقشه، تقسیم بر طول واقعی روی زمین، البته با واحدهای یکسان

در نقشه اول،
طول روی نقشه : 1 میلیمتر معادل 0.001 متر
طول واقعی روی زمین : 10 متر
مقیاس برابر است با : 0.001 تقسیم بر 10 که همان 0.0001 می‌شود. بعبارت دیگر مقیاس در اینجا 1:10000 می‌باشد.

در نقشه دوم،
طول روی نقشه : 1 سانتیمتر معادل 0.01 متر
طول واقعی روی زمین : 100 سانتیمتر معادل یک متر
مقیاس برابر است با : 0.01 تقسیم بر 1 که همان 0.01 می‌شود. بعبارت دیگر مقیاس در اینجا 1:100 می‌باشد.

سوال 2 : در نقشه های ازبیلت خطوط توزیع گاز منظور از نقشه های 1/200 یعنی هر سانتی متر روی نقشه 20 متر روی زمین است؟

پاسخ : برای بدست آوردن اندازه واقعی عوارض کافی است پس از تبدیل واحد، اندازه روی نقشه را در عدد مقیاس ضرب کنیم.
در این مثال یک سانتیمتر روی نقشه برابر 0.01 متر است که وقتی در عدد 200 ضرب میکنیم عدد 2 میشود. یعنی هر سانتیمتر روی نقشه 2 متر است.